Trabzon ilinin Maçka İlçesi’nde yer alan Altındere Köyünün sınırlarında, Altındere adlı vadiye tamamen hakim Karadağ’ın eteklerinde dik bir kayalığın üstüne kurulmasıyla öne çıkan Sümela Manastırı, bölgede yaşamını sürdüren halkın arasında ise “Meryem Ana” ismiyle anılmaktadır. Vadi üzerinden ortalama 300 metrelik yüksekte yer alan yapı, bu konumundan dolayı da manastırların şehir dışının yanı sıra ormanlar ile birlikte mağara ve de su kenarlarında kurulmasıyla alakalı geleneğini devam ettirmişti. Meryem Ana ismine kurulmuş olan bu manastırın ‘Sümela’ ismini ‘siyah’ şeklindeki bir anlama gelen ‘melas’ şeklindeki sözcükten aldığı da söyleniyor. Bu söz konusu ismin manastırın kurulmuş olduğu koyu renge sahip Karadağlar’dan gelmiş olduğu düşünülüyor olsa bile Sümela kelimesinde yer alan burdaki Meryem tasvirinin siyah rengine bağlanabiliyor. Rivayete bakılırsa Bizans İmparatorlarından biri olan I.Theodosius döneminde (375 ila 395) Atina’dan gelmiş olan Barnabas ile birlikte Sophranios adlarına sahip iki tane rahip tarafından kurulmuş olduğu bilinen söz konusu bu manastır, altıncı yüzyıl dönemlerinde İmparator Justinianus’un manastırın onarılıp biraz daha genişletilmesini talep etmesinin ardından o dönemin Generallerinden Belisarios aracılığıyla tamiri yapılmıştır.
Sümela Manastırı’nın şimdi görmüş olduğumuz durumu ile varlığını onüçüncü yüzyl dönemlerinden itibaren sürdürmüş olduğu da biliniyor. 1204 tarihi içerisinde kurulmuş olan Trabzon Komnenosları Prensliği’nden tam olarak III. Alexios (1349 ila 1390) dönemlerinde manastırın önemi çok daha fazla artmaya başlamış ve fermanlar ile bir gelir sağlanabilmiştir. III. Alexios’un oğlu olarak öne çıkan III. Manuel ile birlikte sonraki prensler dönemi içerisinde de Sümela yeni fermanlar çıkarılarak zengin hale getirilmiştir.
